توافق پوتین -اردوغان؛ گامی در مسیر ارجاع بحران ادلب به آینده

در ابتدای امر تهدیدات دولت‌مردان ترک و حملات ارتش ترکیه به مواضع ارتش سوریه، این سیگنال را مخابره می‌کرد که آنکارا به شدت از وضعیت به وجود آمده خشمگین است و قصد دارد به شکل جدی در برابر دمشق و متحدان‌‍اش ایستادگی کند. در همین راستا، اعلام عملیات «سپر بهار» در ادلب، نشان داد که اردوغان در ایستادگی بر مواضع خود و تداوم حضور نظامی در سوریه اراده‌ایی قاطع داد اما به شکلی غیرمنتظره شاهد سفر او به مسکو برای دیداری با ولادیمیر پوتین بودیم. در کنفرانس خبری بعد از نشست میان اردوغان با همتای روس خود نیز از توافق بر سر آتش‌بس در ادلب پرده برداشته شد. با این اوصاف، اکنون این پرسش مطرح می‌شود که توافق پوتین و اردوغان تا چه اندازه می‌تواند به بحران ادلب پایان دهد و وضعیت را به شکل کنونی حفظ کند؟ استدلال اصلی نوشتار حاضر در پاسخ به این پرسش این است که توافق پوتین - اردوغان در نهایت نمی‌تواند گره کور ادلب را حل کند و آن‌چه اتفاق افتاده تنها نوعی به تاخیر انداختن تعیین تکلیف بحران ادلب است.

اراده قاطع دمشق برای گسترش حاکمیت بر کل کشور و نابودی تروریست‌ها

آتش‌بس اعلام شده از سوی اردوغان و پوتین، روسای جمهور دو کشور ترکیه و روسیهتنها در شرایطی می‌توانست ضامن حل بحران ادلب شود که با معادلات میدانی بحران سوریه هم‌خوانی داشته باشد. واقعیت امر این است که از ایتدای سال جدید میلادی (2020) تا کنون ارتش سوریه حدود ۱۹۰۰ کلیومتر مربع از محدوده سرزمینی کشور را در استان‌های حلب، ادلب و حماه  از کنترل نیروهای افراط‌گرای تحت حمایت آنکارا خارج کرده  است. در واقع، ۲۱۵ روستا و شهرک در این مناطقاز کنترل تروریست‌ها آزاد شده‌اند. در ادامه این پیشروی‌های ارتش سوریه با همراهی روسیه و ایران مصمم است که حاکمیت خود را بر کل کشور گسترش دهد و به طور حتم دروازه رسیدن به این هدف از آزادسازی استان ادلب گذر می‌کند.

بنابراین، توافق اخیر میان اردوغان و پوتین را بیشتر می‌توان نوعی مصالح سیاسی موقتی ارزیابی کرد که پیشتر نیز نمونه آن را در جریان مذاکرات آستانه، سوچی و نشست در استانبول شاهد بوده‌ایم. اکنون بشار اسد مصمم است که از هر طریق ممکن هر چه زودتر حاکمیت حکومت مرکزی را به کل کشور برگرداند و در این مسیر تمامی مفاد حقوق بین‌الملل از خواسته او حمایت می‌کند. به نظر می‌رسد بحران ادلب تنها یک راه‌حل دارد و آن‌هم خروج و عقب نشینی ترکیه از این استان استراتژیک و احترام به حق حاکمیت ملی دمشق است.

تکرار سوچی این بار در کرملی

توافق کرمیلین را می‌توان در سطوح مختلف حتی در سطحی پایین‌تر از توافق سوچی مورد ارزیابی قرار داد. در ارتباط با مفاد این توافق ولادیمیر پوتین در کنفرانس خبری مشترک با همتای ترکیه‌ای خود اعلام کرد دو طرف بر سر برقراری آتش‌بس در ادلب سوریه به توافق دست پیدا کرده‌اند. ولادیمیر پوتین همچنین از علاقه مسکو و آنکارا جهت ادامه همکاری‌های در چارچوب آستانه در خصوص سوریه و کاستن از رنج غیرنظامیان سخن به میان می‌آورد. در سوی دیگر، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه تاکید دارد که این کشور حق پاسخگویی به هر گونه حمله را برای خودش محفوظ می‌داند. او مدعی شد که ترکیه در برابر حملات سوریه «ساکت نخواهد ماند» و هر گونه حمله را با تمام قوا پاسخ خواهد کرد.

بر اساس مفاد این توافق آنکارا و مسکو در مسیر اجرای آتش بس از ساعت ۰۰:۰۱ بامداد ۶ مارس 2020 (15 اسفند 1398) برای نظارت بر منطقه کاهش تنش، در شهرک‌های نزدیک ادلب گشت‌زنی‌های مشترک به توافق رسیده‌اند. با این وجود، حدود یک سال و نیم قبل شاهد بودیم که توافق سوچی نیز با حضور روسای جمهور ایران، روسیه و ترکیه برگزار شد و مقرر شدن در قالب گشت‌زنی مشترک ارتش روسیه و ترکیه اوضاع امور را برای کنترل و دور کردن تروریست‌ها از محدوده ارتش سوریه انجام دهند اما در عمل شاهد ادغام و همکاری تنگاتنگ ارتش ترکیه با نیروهای تحت الحمایت‌شان بودیم.  اکنون نیز به نطر می‌رسد همین وضعیت در حال تکرار شدن است و تنها بر هه زمانی دو توافق با یکدیگر متفاوت هستند.

توافقی بر سر هیچ و سرانجامی مشخص برای آنکارا در مرزهای سوریه

در وضعیت کنونی نیز فارغ از توافق بر سر گشت مشترک نظامیان روس و ترک و آتش بسی که احتمالا موقت نیز خواهد بود، می‌توان عنوان کرد که هیچ تغییری در صورت مساله اتفاق نیافتاده و هیچ راه‌حل بلندمدت و قطعی ارائه نشده است. اساس توافق نوعی مصالحه بر سر «هیچ» است. بدین معنی که هیچ رخداد بزرگی در عرصه معادلات میدانی ادلب اتفاق نیافتاده و هیچ نیرویی قرار نیست از مواضع خود عقب‌نشینی کند. در این میان، سرنوشت قطعی برای حل بحران که همان عقب‌نشینی و خروج ترکیه از کل خاک سوریه است نادیده گرفته شده است. دیر با زود، به احتمال قوی شاهد موج جدید تنش و بحران خواهیم بود اما این بار شاید دیگر توافق کرملین نتواند حتی به صورت کوتاه مدت نیز بحران را مهار کند.